1
گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز،دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز-ایران
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
چکیده
از دیدگاه زبان شناسان شناختی، استعاره‌ها در زبان فقط کارکرد زیبایی شناسانه ندارند بلکه به کمک ما می‌آیند تا مفاهییم انتزاعی به وسیلة آن ها درک و شناخته شوند؛ از این رو به منزلة ابزارهایی هستند که به کشف نظام فکری گویندگان منجر می‌شوند و چگونه اندیشیدن نیز به وسیلة آن ها آموخته می شود. استعاره های مفهومی به سه دسته عمده تقسیم می شوند که در این میان استعاره‌های جهتی از بسامد بالایی برخوردارند، دلیل این امر آشنایی عموم مردم با مفهوم مکان است. متون عرفانی و در کل متونی که دربرگیرندة مفاهیم ذهنی وانتراعی هستند نیاز بیش تری به استعاره ها دارند، جون استعاره ها کمک می کنند تا مفاهیم صورت عینی به خود بگیرند. نظامی از زمرة شاعرانی است که در مثنوی مخزن الاسرار، اندیشه‌های حکمی، فلسفی، عرفانی و دینی خود را در قالب استعاره ها بیان داشته است. او برای بیان و تفهیم این اندیشه ها از استعاره های جهتی به طور برجسته استفاده کرده است. دلیل این امر درک آسان مفهوم مکان و به درک معنی جهات از سوی مخاطب است. در این پژوهش ابتدا جهت های برجسته در مخزن الاسرار استخراج شده و مفاهیمی که شاعر آن ها را با استفاده از جهت های مکانی بیان کرده بررسی و تحلیل شده‌است. دستاورد پژوهش مبنی بر این است که نظامی بسیاری از مفاهیم عرفانی متناسب با استعاره های جهتی بیان کرده‌است: ترک خود، قطع تعلقات، دنیاگریزی، بی توجهی، ارزشمندی، بی ارزشی، بهره مند بودن از فیض حق، معنویت، مادیت و تسلط داشتن بر خود و جهان از جملة مفاهیمی هستند که با استفاده از استعاره های مکانی بیان شده اند.
)