نشریۀ علمی «مطالعات میان رشتهای زبان و ادبیات فارسی» از منشور اخلاقی cope تبعیت میکند.
انتشار یک مقاله در یک مجله علمی با ساختار داوری، بخش پر اهمیت در تولید دانش است. این بخش نشاندهنده کیفیت کاری، استفاده از روش علمی و انعکاس مستقیم توانمندیهای نویسندگان و سازمانها و موسسات پشتیبان آنهاست. بنابراین بسیار مهم است که تولیدکنندگان دانش، رفتار اخلاقی مورد انتظار را برای همه طرفین درگیر در انتشار مقاله در نظر بگیرند. طرفهای درگیر در انتشار شامل نویسنده (گان) مقاله، سردبیر مجله، همکاران مجله، ناشر و موسسه حامی نویسنده (گان) و مجله است.
الف) نویسنده (گان)
- شخصی نویسنده (یا یکی از نویسندگان) مقاله محسوب میشود که هر چهار معیار زیر را داشته باشد:
- سهم قابلتوجهی در ارائۀ ایدۀ پژوهشی یا طراحی مطالعه، جمعآوری دادهها، آنالیز و تفسیر داشته باشد.
- در نوشتن مقاله بهصورت نوشتن پیشنویس مقاله و یا مرور نقادانه آنکه منجر به اصلاح محتوای علمی مقاله گردد، نقش داشته باشد.
- مقالۀ نهایی شده را مطالعه و تائید کرده باشد.
- مسئولیت تمام وجوه مقاله اعم از صحت و اعتبار مطالب عنوان شده در آن را بپذیرد.
- نام تمامی اشخاصی که معیارهای نویسندگی مقاله را دارند باید بهعنوان نویسنده در بخش نویسندگان مقاله آورده شود، حتی اگر همکاری وی با آن مرکز یا تیم پژوهشی، به هر علتی، قطع شده باشد.
- در پژوهشهای بزرگ که توسط یک تیم پژوهشی انجامشدهاند و نقش نویسندگان در ایجاد مقاله بسیار تخصصی بوده است، سهم و مسؤولیت هر یک از نویسندگان میتواند محدود به قسمت تخصصی مربوط به خود وی گردد. در این موارد پژوهشگر یا پژوهشگران اصلی، فردی را که مسؤولیت کلیت مقاله را خواهد داشت، تعیین خواهند کرد.
- ترتیب نامها در بخش نویسندگان مقاله بر اساس میزان مشارکت هر یک از افراد و از طریق توافق جمعی آنان مشخص میگردد. فردی که بیشترین سهم را در مطالعه و نگارش دستنوشته داشته است، نویسندۀ اول خواهد بود. لازم به ذکر است که جایگاه یا سطح علمی نویسندگان مقاله تأثیری در ترتیب نام نویسندگان نخواهد داشت.
- عدم توافق نویسندگان در مورد ترتیب نامشان در مقاله بعد از ارسال مقاله به مجله و دریافت آن، تنها از طرق نویسنده مسئول قابل پیگیری است. تصمیم در این باره بر عهده سردبیر مجله است.
- حذف نام نویسنده (گان) بعد از ارسال مقاله به مجله، تنها از طریق درخواست نویسنده مسئول قابل پیگیری است. کسب رضایت تمام نویسندگان در این خصوص الزامی و تصمیم نهایی بر عهده سردبیر مجله است.
- وجود تعارض در بین نویسندگان بعد از ارسال مقاله به مجله، باید بصورت کتبی به اطلاع سردبیر مجله رسانده شود. تا برطرف شدن تعارض، مسیر ارزیابی مقاله مسدود شده و نویسنده (گان) حق ارسال مقاله به مجله دیگری را ندارند. در صورت اثبات تعارض، موضوع بر اساس یکی از بندهای نه گانه بخش فریبکاری توسط سردبیر بررسی خواهد شد.
- اضافه نمودن یا کم نمودن و یا هرگونه تغییری در ترتیب اسامی نویسندگان بعد از ارسال به مجله، تعارض در منافع محسوب شده و چنانچه با دلیل شفاف، ارائه نگردد، بر اساس اصل (فریبکاری) با آن برخورد خواهد شد.
- نام کلیۀ افرادی که سهم قابلتوجهی در اجرای مطالعه با نگارش مقاله داشتهاند اما معیارهای درج نام در بخش نویسندگان مقاله را ندارند، در بخش سپاسگزاری با ذکر نوع مشارکت، آورده میشود.
- نویسندۀ مسئول یکی از نویسندگان دستنوشته است که به دلیل جایگاه علمی و نقش خود در مطالعه (برای مثال، مجری اصلی طرح یا استاد راهنمای اول پایاننامه) از سوی سایر نویسندگان مسؤولیت مکاتبات و پاسخگویی به ابهامات و ایرادات مطرحشده در مورد دست نوشته یا مقاله را بر عهده دارد. نویسندۀ مسئول وظیفۀ انتقال نظرات و مکاتبات مهم به سایر نویسندگان و تنظیم روابط بین نویسندگان را بر عهده دارد.
- ذکر انتساب غیرواقعی (صوری) به مؤسسه، مرکز یا دپارتمانی که نقشی در اصل پژوهش مربوطه یا در فعالیت حرفهای فرد نویسنده ندارد، نادرست است. این موضوع بر اساس فلوچارت سازمان بینالمللی اخلاق در نشر قابل پیگیری است.
- نویسندگان گزارشهای علمی-پژوهشی باید گزارش قابل قبولی از کار خود ارائه دهند و دربارۀ اهمیت آن بیطرفانه قضاوت کنند. دادههای اساسی باید به شکلی مناسب در مقاله مطرح شود. مقاله باید جزئیات و منابع کافی را در خود داشته باشد تا دیگران بتوانند به آن استناد کنند. فریبکاری و بیان مطالب نامناسب به عمد بداخلاقی در نشر محسوب شده و قابل پذیرفتن نیست. این موضوع بر اساس فلوچارت سازمان بینالمللی اخلاق در نشر قابل پیگیری است.
- ممکن است از نویسندگان تقاضا شود دادههای مقالۀ خود را برای مجله ارسال کنند. نویسندگان باید آمادگی آن را داشته باشند که دسترسی به دادهها را ممکن سازند و بتوانند تا سالها بعد از چاپ مقاله دادهها را حفظ کنند.
- هنگامی که یک نویسنده خطایی قابل توجه را در مقالۀ چاپ شدۀ خود مییابد، وظیفۀ اوست که مراتب را به اطلاع سردبیر و یا ناشر برساند و برای استرداد، اصلاح و یا حذف مقاله با مجله همکاری کند.
- اگر سردبیر و یا ناشر از سوی شخص سومی نسبت به این موضوع آگاهی یابد، وظیفۀ نویسنده است که با سردبیر همکاری کند و اطلاعات مورد نیاز را در اختیار مجله قرار دهد.
- بهبود بخشیدن، تار کردن، جابهجا کردن و حذف و اضافه کردن بخشهایی به تصاویر مجاز نیست. تنظیمات روشنی، وضوح و یا میزان رنگ تا جایی که تصویر را تار و یا بخشها و یا اطلاعاتی از تصویر اصلی را حذف نکند، مجاز است. دستکاری در تصاویر برای کیفیت بهتر پذیرفته است اما انجام این کار با اهداف دیگر، بداخلاقی در نشر محسوب شده و اقدامات لازم در آن خصوص این فریبکاری انجام خواهد گرفت.
- نویسنده (گان) موظف هستند که هنگام وجود هر گونه خطا و بیدقتی در مقاله خود، متولیان نشریه را در جریان آن قرار داده، نسبت به اصلاح آن اقدام و یا مقاله را با موافقت مجله، بازپس گیرند. در صورتی که مجله پیش از نویسندگان هرگونه قصور در انتشار را محرز نماید، بر اساس یکی از بندهای نه گانه بخش فریبکاری برخورد خواهد شد.
- نویسنده (گان) موظف به احتراز از ”رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی هستند. اگر در هر یک از مراحل ارسال، داوری، ویرایش، یا چاپ مقاله در نشریات یا پس از آن، وقوع یکی از موارد ذیل محرز گردد، رفتار غیراخلاقی پژوهشی محسوب شده و نشریه حق برخورد قانونی با آن را بر اساس یکی از بندهای نهگانه بخش فریبکاری خواهد داشت.
1) فریبکاری
- فریبکاری عبارت است از هرگونه زیر پا گذاشتن یا انحراف از اصول اخلاقی پذیرفته شده در نگارش و انتشار آثار علمی - پژوهشی که مثالهای ذیل را دربرمیگیرد:
- ساختن (جعل) دادهها یا نتایجی که مبتنی بر یک پژوهش واقعی نیستند،
- دستکاری دادههای حاصل از پژوهش و دخالت عمدی،
- سرقت معنوی یا ادبی،
- انتساب غیرواقعی یا اجاره علمی،
- استفاده از اصل یا ترجمۀ متن منتشرشدۀ دیگران در دستنوشته باید بر طبق ضوابط ذیل انجام گیرد:
- در صورت استفاده از شکل، جدول، پرسشنامه و یا بخش قابلتوجهی از متن موردنظر یا ترجمۀ آن، بهصورت آوردن عین آن متن، باید علاوه برآوردن متن در داخل گیومه و ذکر منبع، از مالک معنوی متن اولیه اجازۀ کتبی اخذ گردد.
- در صورت استفاده از متن موردنظر یا ترجمه آن بهصورت نقل به مضمون، جمعبندی، نتیجهگیری یا برداشت ایده، باید منبع آن ذکر گردد.
- تمام محققین موظفاند در صورت اطمینان از وقوع هرگونه فریبکاری، موارد را با رعایت حداکثر محرمانگی حسب مورد را به مؤسسۀ حامی پژوهش، رئیس یا مسئول محل کار یا تحصیل نویسنده (گان) اطلاع دهند.
- سردبیر میتواند وقوع احتمالی فریبکاری را در دستنوشتههای دریافتی جستوجو نماید، اما در صورت آگاهی از احتمال وقوع فریبکاری، موظف است با رعایت حداکثر محرمانگی حسب مورد وقوع فریبکاری را به مؤسسۀ حامی پژوهش، رئیس یا مسئول محل کار یا تحصیل نویسنده (گان) اطلاع دهد تا با انجام تحقیق و بررسی وقوع آن محرز یا رفع شود. تحقیق و بررسی بر اساس مقررات و دستورالعملهای مربوطه صورت خواهد گرفت.
- درصورتیکه سردبیر، وقوع فریبکاری را احراز کند، باید بسته بهشدت فریبکاری احرازشده، یک یا چند مورد از اقدامات ذیل را انجام دهد:
- خودداری از انتشار دستنوشته (درصورتیکه هنوز دستنوشته منتشرنشده است)،
- استرداد و نشاندار نمودن مقاله در صورت انتشار و درج اطلاعیه در صفحه مقاله،
- انتشار اصلاحیه یا تکذیبیه در شمارۀ آتی نشریه (در صورت انتشار)،
- اجتناب از پذیرش مقالات آتی نویسنده (گان) برای مدتی معین،
- حذف مقالات قبلی نویسنده (گان) از سایت یا بانک اطلاعاتی نشریه،
- اطلاع به ناشر مجله در خصوص وقوع فریبکاری،
- ارسال مدارک به معاونت پژوهش دانشگاه نویسنده (گان) که مرتکب فریبکاری شدهاند.
- اطلاع به کمیته اخلاق پژوهش دانشگاه ارومیه،
- ارسال مدارک به کمیته اخلاق پژوهش وزارت و پیگیری موضوع از طریق کمیته،
2) انتشارات همپوشان
- اگر یک نشریۀ چاپی یا الکترونیک دستنوشتهای را پیشازاین منتشر کرده باشد یا در حال بررسی برای انتشار آن باشد، ارسال همان دستنوشته به نشریۀ دیگر یا انتشار مجدد آن نادرست است. اگر نویسنده (گان) دستنوشتهای که در یک نشریه در دست بررسی برای انتشار است، تصمیم بگیرند، به هر دلیلی، آن دستنوشته را برای نشریۀ دیگری ارسال نمایند، باید ابتدا انصراف خود را از انتشار دستنوشته بهصورت کتبی به نشریۀ اول اعلام نمایند و تایید نشریه اول را کسب کنند. این کار حداکثر تا پیش از اعلام پذیرش دستنوشته برای انتشار در نشریۀ اول، و تنها با موافقت نشریه اول، امکانپذیر است.
- ارسال دستنوشتهای که حاوی حجم قابلتوجهی از یک مقالۀ منتشرشدۀ در حال بررسی و یا چاپ شده باشد، برای بررسی جهت انتشار بهعنوان مقالۀ علمی - پژوهشی نویسنده (گان) باید مراتب را طی نامهای به اطلاع سردبیر برساند.
- اگر مقالهای پیشازاین بهصورت چاپی یا الکترونیک منتشرشده باشد یا در دست بررسی برای انتشار باشد، ارسال ترجمۀ همان مقاله به زبانی دیگر برای بررسی جهت انتشار، در صورت کسب موافقت سردبیران هر دو مجله و اطلاعرسانی شفاف به خوانندگان بلامانع است.
3) تعارض در منافع
- تعارض منافع عبارت است از وجود هرگونه منفعت مالی و غیرمالی که احتمال دارد نویسنده، داور یا سردبیر را در اظهار صادقانۀ نظر خود تحت تأثیر قرار دهد. وجود تعارض منافع بهخودیخود ایرادی اخلاقی برای یک دستنوشته محسوب نمیشود.
- نویسنده (گان) یک دستنوشته باید هرگونه تعارض منافع خود را که از نگاه مخاطبین پوشیده است، در متن یا ذیل دستنوشته بهطور شفاف اعلام نمایند. قرارداد میان پژوهشگران و حامی مالی پژوهش نباید متضمن هر شکلی از منع اعلام تعارض منافع در دستنوشته حاصله باشد.
- نویسنده (گان) باید منابع تأمین هزینههای پژوهش و نگارش مقاله را بهطور شفاف معرفی نمایند.
4) حریم خصوصی و رازداری
- اطلاعات مشخصکنندۀ هویت شخصی آزمودنیها، کارکنان محل انجام پژوهش یا هر فرد دیگری غیر از نویسندگان دستنوشته و افرادی که از آنها سپاسگزاری میشود، نباید در متن دستنوشته، عکسها، شجرهنامهها یا هر قسمت دیگری آورده شود، مگر اینکه فرد موردنظر یا نماینده قانونی او برای نشر آن اطلاعات رضایت آگاهانۀ کتبی داده باشد.
- سردبیر، هیئت تحریریه و داوران باید تمام جزئیات روند بررسی و داوری مقالۀ ثبت شده در سیستم را محرمانه نگاه دارند. جز در مواردی که داوری به شکل باز اتفاق میافتد، کل مراحل داوری باید بدون ذکر نام صورت بگیرد؛ نام داوران نباید فاش شود. داوران نیز باید اطلاعات مقالات را محرمانه نگاه دارند.
ب) وظایف سردبیر و هیئت تحریریه
- سردبیر یک مجلۀ دارای داوری هم طراز مسئول انتخاب مقالههایی است که در هر شمارۀ مجله به چاپ میرسند (در این راستا او در ارتباط با جامعهای که با مجله مرتبط است، کار میکند). اعتبار کار مذکور و اهمیت آن برای محققین و مخاطبین این تصمیمات را هدایت میکند. سردبیر ممکن است به خواست و راهنمایی هیئت تحریریه و یا سازمان حمایت کنندۀ مجله سیاستهای خاصی را دنبال کند و در خصوص مواردی از قبیل قصور، حق امتیاز و سرقت علمی اقداماتی به عمل آورند. در چنین مواردی ممکن است با اعضای هیئت تحریریه و یا مدیران سازمان حمایت کننده برای اتخاذ تصمیم مشورت کنند.
- سردبیر باید به مخاطبین خود اطمینان بخشد که داوری مجله روندی منصفانه، بیطرفانه و به هنگام خواهد داشت. مقالات تحقیقاتی باید حداقل به وسیلۀ دو داور مستقل و خارجی بررسی شوند و در صورت نیاز سردبیر میتواند از دیگر متخصصین نظرخواهی کند.
- سردبیر یا دبیر علمی باید داوری را انتخاب کند که در زمینۀ تخصصی مربوط با مقاله تخصص داشته باشد و باید تلاش کند از انتخاب داورهای تقلبی دوری کند. سردبیر باید هرگونه تعارض در منافع را بررسی کند و با حساسیت موارد مطرح شده از سوی داوران را مطالعه کند و از بیطرفی داوری اطمینان حاصل کند.
- سردبیر باید دستنوشتهها را بدون در نظر گرفتن نژاد، قومیت، جنسیت، باورهای مذهبی، شهروندی و یا سیاسی بررسی کند.
- سردبیر و دبیران علمی باید هرگونه اطلاعاتی دربارۀ دستنوشته، نویسندۀ مسئول، داورها و داورهای احتمالی را محرمانه نگاه دارد.
- هرگونه تعارض در منافع موجود در ارتباط با سردبیر و اعضای هیئت تحریریه باید به اطلاع ناشر برسد. ناشر در صورت لزوم میتواند مراتب را به انتشار برساند.
- سردبیر یا عضو هیئت تحریریه نباید با مقالهای که خود، اعضای خانواده و یا همکارانش نگاشتهاند، و یا با موردی که او ارتباطی خصوصی با آن دارد، اقدامی انجام دهد. با چنین مقالهای باید مانند باقی مقالات معمول دیگر رفتار شود.
- سردبیر باید در هنگام رخداد شکایات مرتبط با اخلاق در نشر اقدامات منطقی اتخاذ کند. این اقدامات عموماً شامل تماس با نویسندۀ مسئول و در صورت نیاز مؤسسات و محققین همکار مقاله است.
- سردبیر باید از مقالات چاپشده در مجله با داوری و بررسی گزارشات بداخلاقها در نشر (در رابطه با تحقیق، چاپ، داوری و عملکرد هیئت تحریریه) با مشورت با ناشر و یا سازمان حمایت کننده محافظت کند.
ج) وظایف داوران
- داوری همطراز به سردبیر در اتخاذ تصمیمات و به نویسنده در بهبود بخشیدن به مقاله کمک میکند. داوری همطراز مؤلفهای اساسی در روابط علمی است و در بطن آن قرار دارد.
- هر داوری اگر احساس کند که برای داوری مقالهای که به او سپرده شده است، شایستگی ندارد، باید مراتب را به اطلاع سردبیر برساند و انصراف خود را از داوری آن مقاله اعلام کند.
- هر دستنوشتهای که برای داوران ارسال میشود، باید محرمانه بماند. نباید به شخص دیگری نشان داده شود مگر با اجازۀ سردبیر.
- داوریها باید بیطرفانه انجام شوند. انتقاد از شخص نویسنده پذیرفته نیست. داوران باید نظرات خود را شفاف و با ادله بیان کنند. هرگونه توهین به نویسنده (گان) از طرف دیگران تخلف محسوب گردیده و قابل ارجاع به کمیته اخلاق در پژوهش وزارت است.
- داوران باید مطالب مربوطی را که در متن مقاله به آنها اشاره نشده، بشناسند. داوران همچنین باید هرگونه شباهت و همپوشانی میان دستنوشته را با مقالات از پیش چاپ شده در نظر گرفته و در صورت مشاهده به سردبیر گزارش دهند.
- مطالب چاپ نشدۀ یک دستنوشته نباید بدون رضایت نویسنده در مقالۀ خود داور استفاده شود. اطلاعات و ایدههای به دست آمده حین داوری باید محرمانه بماند و نباید از آنها استفادۀ شخصی شود.
